Herkomst van middelen en vermogen

Wat is de herkomst/bron van middelen?

De herkomst van middelen verwijst naar de bron van de gelden die bij een zakelijke transactie worden ingebracht. Wie bijvoorbeeld geld investeert in een fonds, moet kunnen aantonen dat hij of zij het bedrag kan inbrengen en waar het geld vandaan komt. Dit doet de investeerder door middel van het aanleveren van relevante documentatie.

Enkele voorbeelden van documenten die de herkomst van ingebrachte middelen kunnen onderbouwen, zijn:

• Recente loonstrook in combinatie met een overzicht van spaartegoeden
• Kopie van een verkoopovereenkomst
• Ondertekende leningsovereenkomst 
• Notariële akte van een ontvangen erfenis
• Afwikkelingsovereenkomst van een verzekeringsmaatschappij
• Inkomens- of vermogensgegevens uit belastingaangiften
• Overzicht van een beleggingsportefeuille met de actuele waarde

Je hoeft geen onderzoek te doen naar derde partijen die bij de bron van ingebrachte middelen betrokken zijn, zoals de partij van wie een erfenis afkomstig is.

Poortwachters vragen overigens niet standaard iedere cliënt bij een zakelijke transactie naar onderliggende documentatie van de herkomst van ingebrachte middelen. In bepaalde gevallen volstaat een verklaring van de cliënt. Of desbetreffend onderzoek benodigd is, is namelijk risicogebaseerd. Bij een (vermoeden tot) een verhoogd risico wordt doorgaans onderzoek gedaan naar de bron van ingebrachte middelen. Verderop in dit artikel lichten we dit verder toe.

De wettelijke grondslag voor het onderzoek naar de herkomst van middelen is terug te vinden in Wwft, artikel 3 lid 2 sub d: “Het cliëntenonderzoek stelt de instelling in staat om een voortdurende controle op de zakelijke relatie en de tijdens de duur van deze relatie verrichte transacties uit te oefenen, teneinde te verzekeren dat deze overeenkomen met de kennis die de instelling heeft van de cliënt en diens risicoprofiel, met zo nodig een onderzoek naar de bron van de middelen die bij de zakelijke relatie of de transactie gebruikt worden.”

Wat is de herkomst/bron van vermogen?

Wanneer een Politiek Prominent Persoon (PEP) betrokken is bij een zakelijke relatie of transactie, doe je onderzoek naar de herkomst van diens vermogen. In tegenstelling tot de bron van middelen, richt dit onderzoek zich op het totale opgebouwde vermogen van de cliënt. Hoe is dit vermogen door de jaren heen opgebouwd en waar komt het vandaan? Net als bij de bron van middelen is het niet nodig om het vermogen van derden te onderzoeken.  

De wettelijke grondslag voor het onderzoek naar de herkomst van vermogen is terug te vinden in Wwft, artikel 8 lid 6 sub b onder 2°: “In aanvulling op de cliëntenonderzoeksmaatregelen, bedoeld in artikel 3 past een instelling de volgende maatregelen toe bij het aangaan of voortzetten van een zakelijke relatie met of het verrichten van een transactie voor een politiek prominente persoon: passende maatregelen worden getroffen om de bron van het vermogen en van de middelen die bij deze zakelijke relatie of deze transactie gebruikt worden, vast te stellen.”

Overigens is het ook toegestaan om bij cliënten zonder PEP onderzoek te doen naar de bron van vermogen indien hier aanleiding voor is door bijvoorbeeld een mogelijk verhoogd risico. In de praktijk komt dit echter niet vaak voor.

Wanneer is nader onderzoek gerechtvaardigd? 

Je bent verplicht om een onderzoek naar de herkomst van het vermogen uit te voeren wanneer de cliënt een PEP is.

Gaat het niet om een PEP, dan voer je een onderzoek naar de herkomst van middelen of vermogen alleen uit wanneer daar een aanleiding voor is. Denk aan specifieke signalen of gebeurtenissen die kunnen wijzen op een verhoogd risico op witwassen of financiering van terrorisme. Het kan hierbij gaan om objectieve factoren, subjectieve factoren of een combinatie van beide.

Voorbeelden van objectieve factoren:

• Relevante negatieve berichtgeving in de media (adverse media)
• Cliënt is woonachtig in een hoogrisicoland
• Een transactie van €10.000 of meer aan contanten. Vergeet hierbij de melding bij de FIU niet o.b.v. de meldgrens bij contanten transacties! 

 Voorbeelden van subjectieve factoren: 

• Afwijkend gedrag van de cliënt
• Onduidelijke verklaringen voor transacties
• Een ongewone organisatiestructuur 

In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om tijdens het cliëntenonderzoek aanvullende informatie op te vragen over de herkomst van de ingebrachte middelen of het vermogen. Afhankelijk van de risico-indicatoren bepaal je of een eenvoudig onderzoek naar de herkomst volstaat, of dat een verdiepend onderzoek waarbij verder wordt doorgevraagd nodig is.

Daarnaast geldt dat de informatie met betrekking tot de herkomst van het vermogen – indien relevant – periodiek moet worden geactualiseerd in het kader van de doorlopende monitoring.

Hoe toon je de herkomst van middelen of vermogen aan?

Het uiteindelijke doel van het vaststellen van de herkomst van middelen en vermogen is om met voldoende zekerheid te kunnen concluderen dat de ingebracht gelden legaal zijn verkregen.

De basis ligt altijd bij de verklaring van de cliënt. Die verklaring moet vervolgens te verifiëren zijn. Een goede onderbouwing is daarom essentieel: je moet de herkomst kunnen staven met onafhankelijke informatie of documentatie, zoals bankafschriften of jaarrekeningen. Enkel bij een laag risico is een verklaring van de cliënt met betrekking tot de herkomst/bron voldoende. Welke stukken precies nodig zijn, hangt af van de aard van de ingebrachte middelen en het geconstateerde risicoprofiel. Hoe hoger het risico, hoe diepgaander het onderzoek.